My Tours in Historical Hill Resorts of Telangana published in Vaartha on 18-12-2011

ట్రావెలోకం
మనసు 'కదిలె'

'కదిలె' ప్రాంతం ఎంత బావుంటుందో తెలుసా? ఒకసారి రాకూడదూ'' అని బంధువులు చెబితే ఆదిలాబాద్ జిల్లాలోని ఆ ఊరికి మొన్న దీపావళి సెలవుల్లో వెళ్లాం. హైదరాబాద్‌లో ఉదయం 9 గంటలకు బయలుదేరిన మేము 210 కి.మీ. ప్రయాణించి.. మధ్యాహ్నం 12.30 గంటలకు నిర్మల్ చేరుకున్నాం. అక్కడి నుంచి భైంసా రూటులో 12 కి.మీ. తిరిగి కుడివైపుకు మరో మూడు కిలోమీటర్లు వెళ్లగానే ఎత్తయిన సత్శల కొండలు ఎంతో అద్భుతంగా కనిపించాయి. కొండల మధ్యలో నుంచి వెళుతూ.. రెండు మూడు పల్లెలు దాటిన తరువాత ఒక లోయలో ప్రశాంతమైన ప్రకృతితో మమ్మల్ని స్వాగతించింది.. 'కదిలె'.

రెండు ఎత్తయిన పర్వత సానువుల మ«ధ్య జన్మించి.. జలజలా ప్రవహిస్తోంది ఒక సెలయేరు. ఇది పాపహరేశ్వరాలయం మీదుగా ఉత్తరం వైపు లోయమార్గంలోకి పరుగులిడుతోంది. ఈ సెలయేరుకు ఇరు వైపులా 50 మీటర్లకు పైగా ఎత్తున్న చెట్లున్నాయి. నీటి మధ్యలో కూడా పొడవాటి వృక్షాలు కనువిందు చేస్తున్నాయి. ఆలయానికి ఈశాన్యంలో సెలయేరుకు అడ్డంగా కట్టిన డ్యామ్ పైనుంచి దుముకుతున్న నీరు జలపాతాన్ని తలపిస్తోంది. సెలయేరులో నడుచుకుంటూ ఒక ఫర్లాంగు దూరం వెళ్లగానే కుడివైపున ఒక ఆశ్రమం కనిపించింది. దాన్ని ఎంతో అందంగా తీర్చిదిద్దారు ఆ ఆశ్రమ స్వామీజీ.
ఆశ్రమం ముందు పెద్ద వట వృక్షాలు, వాటి చుట్టూ విశాలమైన ఆవరణ ఉంది. ఆశ్రమం దాటి ఆ సెలయేరు ఇంకా ఎంత దూరం ప్రవహిస్తుందో తెలియదు.
మేము మాత్రం ఇంకొంచెం దూరం నడిచి చిన్నపిల్లలకు కాళ్లు నొస్తాయేమోనని వెనుదిరిగాం. ఆకాశాన్ని తాకే చెట్ల మధ్య, పక్షుల కేరింతల మధ్య, నీటి గలగలల మధ్య నడవడం ఒక మధురానుభూతి. ఆ దృశ్యాలన్నిటినీ కెమెరాల్లో బంధించాం.

కదిలే శివలింగం..
ఆలయానికి తూర్పు వైపున తప్ప మిగతా అన్ని వైపులా ద్వారాలున్నాయి. ఉత్తరం వైపున్న ద్వారానికి ఇరువైపులా ద్వారపాలకులైన శృంగి, భృంగి విగ్రహాలున్నాయి. వాటిని దాటి ఆలయం చుట్టూ ప్రదక్షిణ చేస్తున్నప్పుడు మనకు కోష్ట విగ్రహాలుగా బ్రహ్మ, గజానన, ఉమామహేశ్వరి, వరాహావతారం, విష్ణు విగ్రహాలు కనిపిస్తాయి. ఆలయానికి ఆనుకుని ఈశాన్యంలో దక్షిణాభిముఖంగా అన్నపూర్ణ మాతా మందిరం ఉంది. ఆలయం ముందున్న నవరంగ మంటపంలో శిల్పకళతో అలరారే నంది విగ్రహాన్ని కూడా ఏర్పాటు చేశారు. ఈ నంది చెవిలో మన చెవి పెట్టి వింటే 'ఓం నమః శివాయ' అని వినిపిస్తుందని పూజారి చెప్పారు.

నాకు మాత్రం అక్కడి సెలయేరు సవ్వడి, పక్షుల కువకువలు, చెట్లపై వీస్తున్న గాలి చప్పుడే లౌడ్‌స్పీకర్‌లో పెట్టి వినిపించినంత స్పష్టంగా వినిపించాయి. ఈ ఆలయంలోని శివలింగానికి ఒక ప్రత్యేకత ఉంది. అది కదులుతుంది. భార్గవ రాముడు తండ్రి ఆజ్ఞ మేరకు తల్లిని చంపిన తర్వాత పాపపరిహార నిమిత్తం దేశంలో 31 శివలింగాలను ప్రతిష్టించాక.. ఇక్కడికొచ్చి 32వ లింగాన్ని పెట్టాడట. అయితే ఈ శివలింగం కదలడంతో తనకు శివుడు ప్రసన్నుడైనాడని ఆయన భావించినట్లు చెబుతుంది స్థల పురాణం. వాస్తవంగా గుట్టల్లో నుండి ఉబికి వస్తున్న నీటిబుగ్గ చుట్టూ పానవట్టాన్ని బిగించి, సరిగ్గా ఆ బుగ్గపైనే శివలింగాన్ని ఏర్పాటు చేయడంతో.. అది నీటి తాకిడికి కదులుతోంది. ప్రకృతి సౌందర్యానికి పవిత్రతను చేకూర్చేందుకే ఇలా చేశారనిపించింది.

ఆలయానికి దక్షిణంగా ఉన్న రెండు విశాలమైన గదుల్లో నిత్యాన్నదానం జరుగుతుంది. భోజనం తీసుకువచ్చామన్నా మమ్మల్ని కూడా తినమన్నారు ఆలయ నిర్వాహకులు. అక్కడ భక్తులు తమ ఇష్టసిద్ధి కోసం యాగాలు చేస్తున్నారు. ఆలయానికి ఈశాన్యంలో విశాలమైన, చదునైన ఖాళీ స్థలాన్ని ఏర్పాటు చేశారు. ఈ ఆవరణలోనే ఏటా శ్రావణమాసంలో 30 రోజులపాటు జాతర, శివరాత్రి సందర్భంగా మరో 3 రోజుల జాతర నిర్వహిస్తున్నారు.

18 చెట్ల వటవృక్షం..
ఆలయానికి కొంతదూరంలో 18 రకాల చెట్లు ఒకే మహా వటవృక్షంలో పుట్టి పెనవేసుకొని పెరిగాయి. ఈ వటవృక్షంలో మద్ది, మేడి, జీడి, వేప, రావి, టేవు తదితర చెట్లుండటం విశేషం. దాని చుట్టూ ప్రదక్షిణ పథం ఉంది. అందులో ప్రదక్షిణలు చేస్తూ.. వటవృక్షానికి నిర్ణీత సంఖ్యలో నూలుదారం చుట్టి.. దీని మొదలు దగ్గర పూజలు చేసినవారికి సంతానయోగ్యం కలుగుతుందని భక్తులు విశ్వసిస్తారు. ఈ వటవృక్షం దగ్గరికి ప్రతినెలా పౌర్ణమి, అమావాస్యల రాత్రి వెయ్యేళ్ల సర్పం వస్తుందని, దాన్ని చూసినవారు ఇక్కడ చాలా మందే ఉన్నారని చెపుతారు.

పాప హరిణి..
ఇక్కడున్న దేవుని పేరు పాపహరేశ్వరుడు. సామాన్యులు 'పాపన్న' అంటారు. భక్తుల పాపాలను హరించే దేవుడు కావడంతో ఆ పేరు వచ్చింది. ఈ దేవాలయమున్న కొండల పేరు సత్మల కొండలు లేదా నిర్మల కొండలు. సత్+మల అంటే 'మంచికొండలు' అని, నిర్మల అంటే స్వచ్ఛమైన కొండలు అని ఏదైనా అర్థం ఒకటే. ఈ ప్రదేశాన్ని దర్శించినవారికెవరికైనా ఇక్కడి కొండలు, లోయలు, చెట్లు, గాలులు ఎంత స్వచ్ఛంగా ఉన్నాయో, అవి మన ఆరోగ్యానందాలకు ఎంత ఉపకారం చేస్తాయో అనుభవంలోకి వస్తుంది. పరిసరాలను పరిశుభ్రంగా ఉంచాలని చెప్పే బోర్డులు కనిపిస్తాయి. అంగ వస్త్రాన్ని తీసేశాకే భక్తుల్ని లోపలికి అనుమతిస్తారు.

లోయలో ఉన్న ఈ ఆలయానికి పశ్చిమాన ఎత్తయిన పర్వతాలున్నాయి. అటు వైపు నుంచి వచ్చే చెడు గాలులు, కాస్మిక్ శక్తులను ఆ కొండలు ఆపి భక్తులను రక్షిస్తాయి. ఈ ప్రక్రియను సామాన్య జనులకు అర్థమయ్యే భాషలో... పశ్చిమం వైపు 'శని' ఉంటాడని, ఇక్కడి దేవుడు అతని బారి నుండి భక్తులను కాపాడతాడని చెప్తారు. దేశంలో దేవాలయాలన్నీ తూర్పుకు అభిముఖంగా ఉండగా, ఇదీ, కాశ్మీర్‌లో ఉన్న మరొక ఆలయం మాత్రమే పశ్చిమాభిముఖంగా ఉన్నాయని చెపుతారు.

సప్తర్షి గుండాల వెనుక..
ఆలయం వెనుక పారుతున్న సెలయేరులో ఏడు గుండాలు ఉన్నాయి. వీటిని సప్తర్షి గుండాలని, జీడి గుండాలని కూడా పిలుస్తారు. ఔషధ మూలికలను కలుపుకొని వస్తున్న నీరు జీడి రంగులో ఉండడం వలన ఆ పేరు వచ్చింది. మొదటి గుండం పేరు ఋషి గుండం. ఇది 18 చెట్ల మహావృక్షం కిందుగా వస్తున్న నీటిసారంతో ఏర్పడింది. ఈ నీటిలో కొన్ని దినాలు స్నానం చేస్తే సంతానం కలుగుతుందని, సుఖరోగాలు నశిస్తాయని, ఈ నీటిని పంట పొలాలపై పిచికారీ చేస్తే చీడ పురుగులు నశించి దిగుబడి పెరుగుతుందని స్థానికుల విశ్వాసం. ఈ చెట్లన్నీ మన ప్రాచీనులు సంతాన సాఫల్యతకై చేసే ఆయుర్వేద చికిత్సలో మూలికలుగా వాడేవే కాబట్టి ఈ విశ్వాసం వెనుక శాస్త్రీయత కూడా ఉందేమో. ఉదాహరణకు, వేప కీటక నాశిని. మేడి చెట్టు ఇనుప ధాతువునిస్తుంది. ఈ రోజుకూ డాక్టర్లు గర్భిణులను ఎండిన మేడిపండ్లను (అంజీర్) తినమనడం, వాటి ధాతువులతో చేసిన ఐరన్ సప్లిమెంట్ మందు గుళికలు ఇవ్వడం గమనార్హం.

రెండవ గుండు పేరు సర్వ పాపనాశిని గుండం. ఆవు మూతిలో నుంచి వస్తున్న నీటితో ఒక మేడి చెట్టు కింద ఏర్పడింది ఈ గుండం. హిరణ్యకశ్యపుణ్ణి చంపిన అనంతరం నరసింహస్వామి చేతి గోళ్ల నుంచి రక్తం కారిపోతూనే ఉంటే లక్ష్మీదేవి మేడి ఆకుల రసం పోసి ఆ రక్తస్రావాన్ని ఆపిందని 'గురుచరిత్ర'లో ఉంటుంది. అలాంటి హీలింగ్ పవర్ ఉన్న చెట్ల నుంచి వస్తున్న నీటిలో స్నానం చేస్తే రోగాలు హీల్ (నయం) అవుతాయంటే నమ్మొచ్చేమో.

అత్తా కోడళ్ల గుండాలు..
మూడవ, నాల్గవ గుండాల పేర్లు శివార్చన గుండం, పాలగుండం. గర్భగుడిలో శివలింగానికి చేసిన అభిషేకపు నీటితో, పాలతో ఈ గుండాలేర్పడ్డాయని ఆ పేర్లు పెట్టారు. ఐదవ నీటి గుండానికి శివతీర్థ గుండమని పేరు. దీనికి ఉత్తరాన ఉన్న ఆరవ, ఏడవ గుండాలకు సూర్య చంద్ర గుండాలని పేరు పెట్టారు. సూర్య గుండంలోని నీరు వేడిగా, చంద్రగుండంలోని నీరు చల్లగా ఉంటుంది. అందుకే ఆ పేర్లు. ఈ రెండు గుండాలను స్థానికులు అత్తాకోడళ్ల గుండాలని కూడా అంటారు.

వాస్తు శిల్పాల చరిత్ర..
ప్రధాన ఆలయానికి కొంత దూరంలో మరో చిన్న ఆలయముంది. దాన్ని ధ్యాన మందిరం అని పిలుస్తున్నారు. ఆలయ గర్భగృహానికి ఇరువైపులా రెండేసి చిన్న గదులున్నాయి. ఆ గదులు ధ్యానం చేయడానికి ఉద్దేశించినవని చెపుతున్నారు. కాని సూర్యగుండం మెట్ల మీద, ప్రధానాలయం కోష్టాల్లో శివునితోపాటు బ్రహ్మ, విష్ణు, అన్నపూర్ణ -ఉమ, గణపతుల విగ్రహాలు ఉన్నాయని గుర్తు చేసుకుంటే, ఈ ఐదు దేవతల మతాలను పంచాయతనం అంటారు కాబట్టి ధ్యాన మందిరంగా పిలుస్తున్న ఆలయం మొదట పంచాయతన ఆలయమే అని చెప్పడానికి ఎక్కువ ఆస్కారం ఉంది.

పైగా ఈ రెండు ఆలయాల శిఖరాలు, వాటికున్న ఎత్తయిన అరుగులు, స్తంభాలు చాళుక్యరీతిలో ఉన్నాయి కాబట్టి.. చాళుక్యులు పంచాయతన మతాలను పోషించారన్న వాదన సమర్థనీయంగానే కనిపిస్తోంది. చాళుక్యులు తెలంగాణను క్రీ.శ 560 నుంచి 753 వరకు ఒకసారి, క్రీ.శ.973 నుంచి 1160 వరకు మరోసారి పరిపాలించారు.
ఇక్కడి లింగం 32వదని, కర్నూలు జిల్లా యాగంటిలోని శివునితో సంబంధం కలదని స్థలపురాణం చెప్పడంలో ఓ ఆంతర్యం ఉంది. అదేమిటంటే- ఈ రెండు స్థలాల మధ్య చాళుక్యుల సామ్రాజ్యం విస్తరించడం.
ఇలా వెయ్యేళ్ల చరిత్ర కలిగిన 'కదిలె' ప్రాంతాన్ని రాష్ట్ర పర్యాటక శాఖ తమ బాసర ఇక్కడికి 60 కిలోమీటర్లు. కుంటాల జలపాతం ఇక్కడికి 50 కిలోమీటర్లు. టూర్లలో భాగంగా చేర్చి ప్రచారం చేస్తే బాగుంటుంది.

- డాక్టర్ ద్యావనపల్లి సత్యనారాయణ, ఫోన్ 9440687250

PEDDAIAH GUTTA IN ADILABAD DISTRICT

ట్రావెలోకం
పెద్దయ్య గుట్టపై పాండవ క్షేత్రాలు

మన రాష్ట్రంలో చాలా అరుదుగా కనిపించే దేవుడు పెద్దయ్య. తెలంగాణలో ఒకటి రెండు చోట్ల మాత్రమే పూజింపబడుతున్నాడు. ఆయన ప్రధాన నెలవు ఆదిలాబాద్ జిల్లాలో ఉంది. పెద్దయ్య దేవుడి గురించి చాలాసార్లు విని అసలు సంగతేంటో తెలుసుకుందామని ఆగస్ట్ 14 ఉదయం 5 గంటలకు హైదరాబాద్‌లో బస్సెక్కి కరీంనగర్, చొప్పదండి మీదుగా 230 కి.మీ. ప్రయాణించి లక్సెట్టిపేట చౌరస్తాలో 10 గంటలకు దిగాను. వెళ్లవలసిన చోటు దండకారణ్య ప్రాంతం కాబట్టి, అక్కడ పులులు, జిట్టకుర్రలు (చిరుతలు), ఎలుగుబంట్లు బెడద ఉంటుంది.

కాబట్టి నాతోపాటు మా బంధువులు అనిల్, లక్షీనారాయణలను తీసుకెళ్లాను. మమ్మల్ని ఆ చౌరస్తా నుండి దండెపెల్లికి (16 కి.మీ), అక్కడి నుండి పెద్దయ్య గుట్ట వరకు (8 కి.మీ) ఆటోలో తీసికెళ్లిన జగ్గారావు కూడా తన కొడుకుతో పాటు మాతో వచ్చాడు. పెద్దయ్య గుట్ట దండకారణ్యంలో భాగమైన సత్మాల కొండల్లో ఉంది. ఈ కొండలు గోదావరి నది ఎడమ ఒడ్డున తూర్పు పడమరలుగా ఉంటాయి. ఇక్కడి అడవుల్ని, జంతువుల్ని రక్షించడానికి ప్రభుత్వం 1985లోనే 893 చ.కి.మీ.ల వైశాల్యంలో కవ్వాల అభయారణ్యాన్ని ఏర్పాటు చేసింది.

జీడి వాగులో ట్రెక్కింగ్ పెద్దయ్యగుట్ట చూడ్డానికి ఒక నిటారు స్తంభంలా కనిపిస్తుంది. ఎత్తు సుమారు వేయి అడుగులుంటుంది. గుట్ట చుట్టూ అంతే ఎత్తైన కొండల వరుసలు వలయాకారంగా ముసురుకొని ఉండడంతో ... అవన్నీ దాటుకొని వెళ్లేంతవరకు పెద్దయ్యగుట్ట మనకు కనిపించదు. గుట్టకు ఈశాన్యంగా రెండు కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న జీడిగుండంలో పుట్టి ఒక సెలయేరు పారుతున్నది. ఆ నీళ్లు నిజంగానే జీడి రంగులో ఉన్నాయి. దోసిళ్లలోకి తీసుకోగానే స్వచ్ఛంగా తెల్లగా ఉన్నాయి. తాగితే తియ్యగా ఉన్నాయి. వనమూలికలు కలిసిన నీరు కదా! ఈ సెలయేరు పచ్చని చెట్ల గుబుర్ల మధ్య ఒక కి.మీ. పొడవున పారుతూ తెల్లని దారిలా కనిపిస్త్తుంది.

ఆ సెలయేరు వెంటే, దాని గలగల శబ్దాలు వింటూ ఒక కి.మీ. దూరం ఉత్తరం వైపు నడిస్తే ఏరుకి ఇరువైపులా పొడవాటి చెట్లు మనకు నేత్రానందాన్ని కలిగిస్తాయి. ఆ ప్రాంతంలో సీజనల్‌గా పుట్టే ఒక చెట్టు తీగతో చేసే మందు ఎంతటి తలనొప్పినైనా, తీవ్రమైన పార్శ్వపు నొప్పినైనా శాశ్వతంగా నివారిస్తుందట. అయితే ఈ తీగను గుర్తించి సేకరించడం అక్కడి స్థానిక గోండులు, నాయకపోడ్‌లకు మాత్రమే తెలుసట. ఆ తీగ దొరికే పరిసరాల్లోనే ఇంతకు పూర్వపు గోండు పూజారి సమాధి ఉంది. దాన్ని దాటగానే ఒక నీటి గుండం కనిపిస్తుంది. ఇక అక్కడి నుండి పవిత్ర స్థలం. పాదరక్షలు లేకుండానే ముందుకు సాగాలి. కొన్ని అడుగులు ఉత్తరం వైపు నడిచాక ప్రధాన గుండం వస్తుంది.

ప్రధాన గుండంలోకి పది అడుగుల ఎత్తు నుండి ఒక జలపాతం దుముకుతోంది. దాని కింద కేరింతలు కొడుతూ స్నానం చేయడం ఒక మధురమైన అనుభూతి. ఆ జలపాతపు నీరే అభిషేకానికి, వంటావార్పులన్నింటికి ఉపయోగిస్తారు. దాని కింది గుండం ఎంత ఎండాకాలం కూడా ఎండిపోదట. అక్కడి అటవీ జంతువులకు అదే ప్రధాన నీటి వనరు.

పెద్దయ్య ఇల్లారి
ప్రధాన గుండానికి పడమటి దిక్కున పెద్దయ్య దేవుని గుడి ఉంది. దీనిని స్థానికంగా ప్రజలు దేవుని ఇల్లారి అంటారు. అది గోడలు లేని గుడిసె. అందులో ఒక గద్దపై దక్షిణాభిముఖంగా ఏనుగులు, ఎద్దులు, గుర్రాలు, పులుల మట్టిబొమ్మలు అనేకం రెండు అంగుళాల ఎత్తునుండి రెండున్నర అడుగుల ఎత్తు వరకు ఎన్నో సైజుల్లో ఉన్నాయి. అవన్నీ ఎన్నో ఏండ్ల నుండి భక్తులు సమర్పించినవే. టెర్రాకోట బొమ్మలుగా పిలివబడే ఈ కాల్చిన మట్టిబొమ్మలు రెండున్నర వేల ఏళ్ల నాటివి. ఇక్కడికి సమీపంలోని కోటిలింగాల, రాయపట్నం, కర్ణిమావిడి తదితర గ్రామాల్లో అనేకం లభించాయి.

పరిసరాలు - చరిత్ర
పెద్దయ్య అంటే పాండవాగ్రజుడు ధర్మరాజు. అతని తమ్ముడు భీముడు గోండుల ఆడపడుచు హిడింబిని పెళ్లి చేసుకున్నాడు. కాబట్టి ఆ ప్రదేశం ఇప్పుడు 'పెండ్లి మడుగు'గా ప్రసిద్ధమై పెద్దయ్య గుట్టకు వెళ్లే దారిలో అడవి ప్రారంభమయ్యే చోట ఉంది. దానికి ఉత్తరాన ఫర్లాంగు దూరంలో 'భీముని ఇల్లారి' ఉంది. ఈ ఇల్లారికి పడమరన ఫర్లాంగు దూరంలో 'అర్జు గూడ' ఉంది. అర్జు గూడ అంటే భీముని తమ్ముడు అర్జునుని పేరున వెలిసిన గిరిజన గూడెం. జీడి గుండానికి పైన ఉత్తరాన కొంతదూరంలో కొండలపైన 'అర్జున లొద్ది' అనే నీటి గుండం కూడా ఉందట.

అర్జుగూడకు దక్షిణాన కి.మీ. దూరంలో సామ్‌గూడ ఉంది. నిజానికి అది 'సహ గూడ'. పాండవుల్లో ఒకడైన సహదేవుని పేర వెలసింది. కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో పాండవులు కౌరవులపై గెలిచాక సహదేవుడు చేసిన దక్షిణ దిగ్విజయ యాత్రలో 'ఆంధ్రు'లను ఓడించాడని మహాభారతంలో ఉంది. ఇక్కడి గోండుల్లో 'అంధ్' అనే ఒక తెగ ఉంది. ఆనాటి యుద్ధ సమయంలో గోండు ప్రముఖులు తమ వద్ద ఉన్న బంగారాన్ని ఒక బావిలో పడేశారట. ఆ బావిని ఇప్పటికీ కాంచనబావి లేదా బంగారు బావి అని పిలుస్తారు. ఆ బావి అర్జుగూడకు దక్షిణాన ఫర్లాంగు దూరంలో ఉంది. ఆ బావి ఒడ్డున ఒక స్తంభం వింతగా ఊగుతోంది కాని విరగట్లేదు.

గుజరాత్‌లోని ద్వారకా నగరం ఇప్పుడు అరేబియా సముద్రంలో మునిగిపోయింది. మెరైన్ ఆర్కియాలజిస్ట్ ప్రొఫెసర్ ఎస్.ఆర్. రావ్ దాని శిథిలాలపై పరిశోధన చేసి భారతంలోని ఆధారాలతో పోల్చి శ్రీకృష్ణుడు క్రీ. పూ. 3102 ఫిబ్రవరి 17వ తేదీన చనిపోయాడని నిర్ధారించారు. దీన్ని నాసా, అమెరికా టైమ్ మిషన్ ధృవపర్చాయి కూడా. కాబట్టి అంతకంటే కొన్ని దశాబ్దాల ముందు పెద్దయ్య గుట్ట ప్రాంతంలో భీమ - హిడింబిల వివాహం, సహదేవుని దిగ్విజయ యాత్ర జరిగి ఉంటాయని అంచనా. పరిశోధనల ప్రకారం చూసినా ఇక్కడ సుమారు 5 వేల సంవత్సరాల పూర్వం నుంచి పాండవులు పూజింపబడుతున్నారన్నమాట. ఇక్కడ పాండవులను 'చిన్నయ్య పెద్దయ్య చిలుకల్ల భీమయ్య' అంటారు.

పెద్దయ్య ఇల్లారిలోని విగ్రహాల ముందు పసుపు, కుంకుమలు, రక్తపు మరకలు కనిపించాయి. దేవుడికి దండం పెట్టి పసుపు కుంకుమలు సమర్పించి గొర్రెలు, మేకలను కోస్తారట. దేవుడికిచ్చే ఆ జంతుబలి వల్ల తమ పంటలు సమృద్ధిగా పండుతాయని రైతులు భావిస్తారు. గోండు పూజారులు లేదా నాయకపోడ్ పూజారులు మంత్రించి ఇచ్చిన పసుపు కుంకుమలను తీసికెళ్లి తమ పంట పొలాలపై చల్లుకుంటారు. తద్వారా తమ పంటలకు కీటకాల బారి నుండి రక్షణ లభిస్తుందని నమ్మతారు.

గుట్టనెక్కేది పూజారే
పెద్దయ్య దేవుడి దగ్గర గతంలో గోండులు పూజారులుగా ఉండేవారట. ఇప్పుడు నాయకపోడ్‌లు పూజారులుగా ఉన్నారు. పూజారి మాత్రమే ఇక్కడి ఇల్లారిలోని దేవుడికి దండం పెట్టుకొని పూనకంతో నిట్టనిలువున్న పెద్దయ్య గుట్టను అవలీలగా ఎక్కుతాడు. అదీ పది నిమిషాల సమయంలోనే. ఎక్కుతున్నప్పుడు రెండు మూడు చోట్ల మాత్రమే మనకు కన్పిస్తాడు. ఇతరులెవరూ ఈ గుట్టను ఎక్కలేరు. గుట్ట ఎత్తును చూసేటప్పుడు రైతుల తలపాగలు (రుమాళ్లు), కళ్లద్దాలు తల వెనక్కి పడిపోతాయి.

పెద్దయ్య గుట్ట పైన దేవగణికలు ఉంటారట. అక్కడి నుండి పూజారి పసుపు కుంకుమలు, సీజన్‌లో పండే పంట గొలుకలను తీసుకొస్తాడు. గుట్ట దిగి ఇల్లారిలోకి వచ్చాక రైతులకు ఆ సీజన్‌లో ఏ రంగు గల ధాన్యం ఎక్కువ పండుతుందో, వర్షా ల స్థితి ఎలా ఉంటుందో, ఏ ఏ పంటలకు ఎలాంటి వ్యాధులు వస్తా యో తదితర విషయాల గురించి జోస్యం చెప్పి వారికి పొలాలపై చల్లుకోమని పసుపు కుంకాలను పంచిపెడతాడట.

అల్లుబండలు
పెద్దయ్య దేవుని ఇల్లారిలోని విగ్రహాల ముందున్న గద్దె పైన వాలీబాల్ సైజులో రెండు గుండ్రటి అల్లు బండలున్నాయి. మన మనసులో అనుకున్న పని అయ్యేటట్టయితే అవి లేవవట. కానట్లయితే లేస్తాయట. అటు ఇటుగా అయ్యేటట్లయితే అవి కూడా డోలాయమానం చెందుతాయి. ప్రయోగాత్మకంగా నేను మనసులో ఒక పని గూర్చి అనుకొని ఒక అల్లుబండను లేపితే మొదట అది లేవలేదు. కొంత ఎక్కువ బలం ప్రయోగించాక డోలాయమానం చెందింది. మరికొంత బలం ప్రయోగించాక మొత్తం లేచింది.

మొత్తమ్మీద నాకేమనిపించిందంటే, ఆ అల్లు బండలు వేల సంవత్సరాలుగా అబద్ధమాడని పూజారుల ఆధ్వర్యంలో ఉంటున్నాయి కనుక వాటికి సత్యశక్తి (మంత్రశక్తి) అయినా ఉండి ఉండాలి. లేదా అయస్కాంతపు బేస్‌మెంట్ (గద్దె)మీద పెట్టిన అయస్కాంతపు రాళ్లు అయినా అయ్యుండాలని. నమ్మితే దైవశక్తి, సూక్ష్మంగా పరిశీలిస్తే శాస్త్ర శక్తి. రెండూ గొప్ప విషయాలే. అనాగరిక గిరిజనులకు అంత శాస్త్ర శక్తి ఉందని అయినా నమ్మాలి.

పెద్దయ్య దేవుని దగ్గరికి పోతే తప్పకుండా పంటలు బాగా పండుతాయనే విశ్వాసంతో చుట్టపక్కల వందలాది గ్రామాల రైతులు ఆయిటి పూనేటప్పుడు (వర్షాకాలం ప్రారంభంలో), పునాసలప్పుడు (విత్తేటప్పుడు), పంట కోతలప్పుడు ఇక్కడికి తప్పకుండా వస్తారట. ఈ మధ్య ఎండాకాలంలో ఇక్కడికి చల్లదనం కోసం వచ్చే యాత్రికుల సంఖ్య కూడా ఎక్కువైంది. దేవుడి ఇల్లారి నుండి సుమారు కి.మీ. దూరంలో ఉండే గజ్జిబండ వరకు ఎక్కడా ఖాళీ స్థలం కన్పించనంత మేర వంటలు చేసుకొని తినిపోతారట. సహజమైన ఒక పెద్ద కొలోజియంను తలపించే ఈ ప్రాంతంలో పర్యాటకులు చేసే కేరింతల శబ్దాలు చుట్టూ ఉన్న గుట్టలకు తాకి వింతగా ప్రతిధ్వనిస్తాయి.
ప్రకృతి సౌందర్యానికి పరాకాష్ట అనదగిన పెద్దయ్య గుట్ట ప్రాంతంలో రైతులకు పరమాత్ముడు కనిపించడంలో ఆశ్చర్యం లేదు. ప్రభుత్వం దీన్ని గుర్తించి అభివృద్ధిపరిస్తే లక్షల మంది పర్యాటకులు ఆనందిస్తారని హామీ ఇవ్వొచ్చు.

- డా. ద్యావనపల్లి సత్యనారాయణ
94406 87250

Warangal Tours

SAMMAKKA - SARAKKA JATARA, BIGGEST TRIBAL JATARA

There are many legends about the miraculous powers of samakka and one of them has it that in the 13^th century, some tribal leaders who went for a hunting found a new born girl child emitting enormous light playing amidst tigers. She was taken to their habitation and brought up as a chief tain (She later became the saviour of the tribals of the region) she was married to Pagididda Raju a feudatory tribal chief of Kakatiyas who were the rulers of this area. She was blessed with 2daughters and one son namely Saralamma, Nagulamma and Jampanna respectively. It so happens that there was a drought continuously for 3 to 4 years and pagedde Raju didn't pay tribute to King Pratapa Rudra. In turn king Pratapa rudra sent his army to subdue the tribals and collect the tribute. Then a War was fought between tribal chief pagidde Raju and Kakatiya army on the banks of "Sampenga Vagu" (Jampanna Vagu).

The Koya army fought valiantly but could not with stand the well equipped Kakatiya army. Though fought valiantly Pagididda Raju, his daughters Saralamma, Nagulamma, son in law Govinda Raju lost (husband of Saralamma) lives in the battle. Later Jampanna also dies in Sampenga Vagu (after renamed as Jampanna Vagu in the memory of his heroic fight against well trained Kakatiya army).

Upon hearing this news Sammakka also enters war and fights and causes lot of damage to kakatiya army. Surprised by her Bravery And Valour one soldier of Kakatiyas Army stabs her from backside. Sammakka Was seriously Wounded And with that wounded body proceeds towards Chilakala gutta and disappears. Later Koya army follows her but they could not found her but only one container of vermilion. Then they thought of it her symbol and worships her in the same form till today.

The Jatra begins with bringing of Saralamma (a container of vermilion) from Kannepalli a neighboring village on 16^th of this month.

The main goddess Sammakka will be brought from Chilukalagutta on 17^th (a container of vermilion) by tribals priests. One of the unique feature of the Jatra is no idol worship, only worship of two wooden poles and container of vermilion.(Kumkuma barini) as symbols of goddess.

SIGNIFICANCE

People believe that Godesses Sammakka, Saralamma fulfill their desires with their divine and miraculous powers. Issueless Couples visit  to pray the goddess to bless them with children.

 Many a pilgrim pay their promises made to goddess during the Jatra, by offering Jaggery, calfs, coconuts and donations in cash etc. Pilgrim bath in the Jampanna stream to get purified and absolve from sins.

STATE FESTIVAL

Sri Sammakka & Saralamma Jatara will be celebrated once in two years in Medaram Village of Tadvai Mandal of Warangal District. This year it is being celebrated from 27^thJanuary 2010 to 30^thJanuary 2010. This is one of the most pious, sacred religious largest tribal gathering festival in the state of Andhra Pradesh. Medaram Village is situated in dense forest area about 104 KMS from Warangal city. There are two gaddes (platforms) Separately one for goddess "Sammakka" and other for goddess "Saralamma".

Since time immemorial. One tree is standing on Sammakka gadde.

Under this huge tree lies couple of wooden poles which is considered to be the totemic symbol of Sammakka, object of worship by visitors.

This Jatara attracts large no. of pilgrims about  35 to 40 lakhs both tribal and non-tribal from all parts of State and neighbouring states such as Maharastra, M.P. Karnataka and Orrissa .

The Jatara provides not only an opportunity of interaction between tribals and non tribals of different parts of India but also a feeling among them joining mainstream in the presence of non-tribals in the Jatara, and it is a symbol of common bond between tribals and their belief in cultural heritage.

Sammakka Jatra begins at Medaram in Tadvai Mandal in Warangal district in Januvary once in two years and will continue for 4 days. The Samakka Jatra is a State Festival of Govt. of Andhra Pradesh.

In the year 2010, 60 to 70 Lakh devotees visited Jatra from AP, MP, Orissa and Maharashtra. This is biggest congregation after Kumbha Mela in India.

AN ENGINEERING MARVEL IMPOSSIBLE MADE POSSIBLE BY THE INITIATIVE OF DISTRICT COLLECTOR

Medaram Jathra, a tribal jathra held once in two years Over the years, the jathra has been attracting more and more people from a few thousand visitors / devotees during seventies and eighties, the number has increased to an alarming estimated 35 lakhs during 2000 and it is expected to increase further. If the past trend is any indication, the number estimated this year is a whopping 50 lakhs Celebrated biannually as per the traditions of Koya tribes since time immemorial. Medaram which was the abode of Koya kings during the 10th Century is situated in a thick forest on the banks of River Godavari.

Medaram village with a population of less than 1000 is severely stressed by the large congregation of people and the human activities have caused severe negative impact on the environment.

Jampanna Vagu

Jampanna vagu which flows in the vicinity of the Medaram village, forms the blood line of the jathra rituals � for holy bath as well as subsistence of the devotees during the jathra period.

Jampanna Vagu is a stream where lakhs of pilgrims take bath, wash themselves and their cloths and also where animals are also washed. The stream has water only during the rainy season and for a few weeks following the monsoon.

This stream is normally dry during the month of February when the festival is held and the  water is released to the stream through the surplus weir of Laknavaram Lake.

A make shift bridge is normally constructed across the vagu to facilitate the movements of people and at time small vehicles and bullock carts from one bank of the stream to the other.

There is a long felt need for a permanent bridge across this vagu for the convenience of pilgrims as well as to plan transportation requirements during the jathra

During the last year, strong proposals were initiated to take up this work with financial assistance from NABARD.

BHADRAKALI TEMPLE

IMPORTANCE:

The temple is dedicated to Goddess Bhadrakali, the Glant mother Goddess, with fierce looking eyes and face. The main attraction of the temple is the stone image of the diety in human form, in sitting posture, wearing a crown and having eight hands holding various weapons.

The deity which measures 2.7 meters in height and the width is believed to be worshipped by the historic ruler Pulakesin-II of Chalukya Dynasty in the year 625 A.D. After his win over the "vengi" region of Andhra Desh. Later "Hari" a Minister of Kakatiyan Ruler Ganapathi Dev, Constructed the approach road and huge tank near the temple.

LOCATION:

The temple is located in the City of Warangal. It is about 5 Kms away from the Warangal Railway Station & Bus Station and is well connected by city bus service.

PRESENT STATUS:

The temple is being maintained by the Endowments Department, who collect the offerings made to the temple and spend on the upkeep and repairs of the temple. Drinking water facility is available near the temple.

IMPROVEMENTS REQUIRED:

• Small Shopping complex needs to be constructed out side the temple where shops can be leased out for various purposes namely:

• Pooja material and prasadam.
• Religious Books, tourist Literature, Photos,etc.
• Shoes/chappal Counter.
• cafeteria.

1. A Small landscape garden needs to be developed near the main temple for improving the general look of the place and making it more attractive.
2. Public toilets are to be constructed for convenience of the public.
3. A Parking Place needs to be ear marked and leased out.
4. Forming ring road on tank bund to ease the Traffic flow.

GHANPUR GROUP OF TEMPLES

IMPORTANCE:

The Ghanpur group of temples, comprising of 22 temples constructed within a double walled stone enclosure contain a veritable museum of Kakatiya art and architecture. Among the group of temples, the main temple, which is dedicated to Lord siva is most attractive. The main attraction is of the Sabhamandapa porches. Two madanikas or salabhanjikas, which are on northern side portico, are much more attractive and blithe in their appearance, compared to the famous Palampet(Ramappa Temple) bracket figures. 

Apart from these, mythical figure brackets such as Gaja-Kesari, Half human-Lion form riding on elephant, Horse-head Lion back on elephant are also arranged under the eves in eastern and southern side porticos. To the north from main temple, there is another temple dedicated t Siva which is exact replica of the main temple. To the south of the main temple, there is a pillared mandap whose central ceiling is decorated with different kinds patma motives. More over nineteen subsidiary shrines consisting of garbhgriha and antarala are placed around the temple.

There is no information about the builder of these great temples except three inscriptions which only talk about visit of Vibhuttigaru, a house hold servant of Panditharadhya. But on stylistic grounds and comparing architectural features of famous Ramappa temple at Palampet village, it can be presumed that these temples were most probably constructed during the time of Ganpathidev Maharaj in early 13 the Century A.D. These magnificient group of temples are located adbist tall and lofty palmyra trees and this luxuriant vegetation serves as a beautiful backdrop making visit to these temples a visual feast and a memorable one.

LOCATION:

The Ghanpur group of temples are located in Ghanpur mandal headquarters, around 62 kms away from Warangal. It can be reached via Mulug and Palampet and is connected with a regular bus service.

PRESENT STATUS:

The group of temples is a protected monument but nothing has been done to removate or improve it. The temples are in little dilapidated condition. The mud wall around the temple is also dilapidated and these is a growth of wild bushes on it and in the area enclosed by the wall. Moreover, the temple is about 300 meters from the road and only a katcha path leads to it.

IMPROVEMENTS REQUIRED:

1. The temple needs major renovation by resetting the dislocated parts, laying of concrete roof, reconstruction of certain dilapidated temples and arranging pathways inside the complex for smooth movement of visitors.
2. A road of about 300 meters length needs to be constructed from main road up to the temple.
3. The mud wall surrounding the temple needs to be improved and benches and shade structures need to be erected on it.
4. The area enclosed by the mud wall can be developed as a beautiful garden to attract the visitors.
5. Public toilets need to be constructed for the convenience of the Public.
6. A small canteen to be constructed and leased out.

Adilabad Tours

Adilabad Excursions

Adilabad is bestowed with the treasure of beauty by nature. The city abounds in both, mesmerizing beauty and prehistoric sites. After touring the city, most of the people look for some more places to spend further time in its tranquil atmosphere. There are many tourist places near Adilabad that can make enjoyable excursions for you. Be it temples or prehistoric sites, waterfalls or wildlife sanctuaries, arts or crafts, the city has many added attractions to make your trip an exciting one. Check out the following links to know about tourist places near Adilabad.

Saraswati Temple
Basara, abode to Gnana Saraswati, is a small village near Nizamabad city that comes under Adilabad district of Andhra Pradesh. Here is located the ancient temple of Gnana Sarasvati - the Goddess of Knowledge.

Kuntala Waterfall
Kuntala Waterfall, set amidst the Sahayadri mountain range in Andhra Pradesh, presents a wonderful vista with its gushing waters. Identified as the highest waterfalls of the state, the cascade attracts visitors from far and wide.
Somalingeswara Swami Temple:
This ancient temple is dedicated to Lord Someshwara and Lord Nandishwara. To be found near Kuntala village, the temple is renowned for its exquisite sculptures. Somalingeswara Swami Temple is visited by thousands of tourists and devotees every year.

Pochera Waterfalls
Pochera Waterfalls presents a striking vista with gushing waters of Godavari River. Sited near National Highway No. 7, the cascade lies about 50 kms from Adilabad. The place attracts numerous tourists and visitors throughout the year. During winters, the falls becomes all more attractive with heavy waters.

Kawal Wildlife Sanctuary
Kawal Wildlife Sanctuary is the prefect destination to look out multiplicity of flora and fauna in India. Located in Adilabad district of Andhra Pradesh, the sanctuary is situated at a distance of 50 kms from Mancherila and 260 kms from Hyderabad.

Shivaram Wildlife Sanctuary
Shivaram Wildlife Sanctuary of Andhra Pradesh is a total delight for nature lovers. Sited on the banks of River Godavari, the sanctuary is known for its population of fresh water crocodiles.

Pranahita Wildlife Sanctuary
In the vein of Kawal and Shivaram wildlife sanctuaries, Pranahita Wildlife Sanctuary is another place that is famous for dry deciduous forests. It has derived its name from Pranahita River, which flows through its expanse. The sanctuary falls under the Chinnur-Mancherial forest division in Adilabad district.

Jainath Temple
Jainath is a small township, lying at a distance of 21kms from Adilabad city. The place is famous for Jainath Temple, an ancient temple built by Pallava chiefs. Being a striking specimen of Jain style of architecture, it attracts tourists from all parts of the world.

Nagoba Temple
Dedicated to Sheshanag (The Serpent God), Nagoba Temple is a unique shrine in the whole world. It is located in Keslapur, which is about 32 Kms from Adilabad. During the month of Pushya (December-January), the temple attracts a large number of devotees from within and outside the state.

Nirmal
To be found aside National Highway No.7, Nirmal is a small town known for its paintings, toys and handicrafts. It produces some of the best miniature paintings and toys of the country. Apart from its handicrafts, the place is also eminent for prehistoric forts that were built during the reign of different rulers.

Plan to Adiabad Tours
Basar is a small village, which is renowned for housing one of the two ancient temples of Goddess Saraswati in India. If you are looking for some sport, then you can move towards enthralling waterfalls like Kuntala and Pochera. For the lovers of flora and fauna, the wildlife sanctuaries in the region offer the best deals. Nirmal is another great place, where you can see the ethnic paintings, curios and handicrafts.

Karimnagar Tours

Rajarajeshwara Temple
Vemulawada is situated at about 11 kms to the NorthEast of Sirsilla and 36kms from the Karimnagar on the Karimnagar, KamaReddy bus route. Buses ply regularly from Karimnagar, KamaReddy and Hyderabad. This place owes its importance to the sacred and famous temple of Sri Rajarajeswara, an incarnation of Lord Siva. There is a Koneru known as Dharmagundam, the waters of which have some curative properties thousands of piligrims from all parts of the state congrgate here especially during Mahasivaratri and Kalyanotsavam of the deity. The income of the temple is said to exceed 3 to 4 lakhs of rupees every year. A great part of it is derived during the course of these festivals. The other shrines of importance are that of Anantha Padmanabha Swamy, Bhimeshwara Swamy, Kodanda Ramaswamy, Kasi Visweswara and Rajaswari. Apart from these there is a tomb of Muslim saint.

Sri Rajarajeswara Swamy temple and the Mosque inside the premises Vemulawada, located 150 km from Hyderabad is known for Sri Raja Rajeshwara Swamy Temple. It is one of the very few temples devoted to Lord Siva. Popularly known as Dakshana Kashi (Benaras of South India) the temple attracts lakhs of devotees from all over the country. The Sri Raja Rajeshwara Swamy Temple is a fine example of communal harmony where both Hindus and Muslims offer obeisance to Lord Siva and Allah. The temple at Vemulawada is next only to Tirupati in terms of its revenues. The temple contributes Rs. 8 lakhs anually to the gram Panchayat for developmental activities in the pilgrim town. Special arrangements are made for the pilgrims during the festival. Several cultural and social activities are also organised by the authorities. Free boarding and lodging is provided to the students. Besides, the temple also offers donations for other small temples. On the Sivaratri day, a record three to four lakh pilgrims through the sacred temple at Vemulawada. Special poojas and darshans are held to mark the festivity. Mahalingarchana is performed by about hundred archakas. At midnight Ekadasa Rudrabhishekham is performed to the deity. The temple is brightly illuminated in the night, presenting an aesthetic look.

The puranic version has it that Lord Siva after having stayed at Kashi, Chidambaram, Srisailam and Kedareswaram chose to reside at Vemulawada. History records that Vemulawada was ruled by successive dynasties - the Ikshwakus, the Satavahanas and later by the Chalukyas who made it their state capital. The presiding deity is Sri Raja Rajeswara Swamy, also called Rajanna. To the right of the presiding deity is the idol of Sri Raja Rajeswari Devi and to the left is the idol of Sri Laxmi Sahitha Siddi Vinayaka. In the temple premises there is a holy tank called the Dharma Gundam. Three mandapas were constructed on it and the statue of Lord Eshwara resides in the middle. The Lord is seen in a meditation posture with five lingas surrounding the holy tank. The lighting of the holy lamp or Ganda Deepam is also considered auspicious by the devotees visiting the shrine. Although devotees make offerings to the presiding diety in different ways, the most important one is Kode Mokku (offering of bull to God). The devotees who bring the bull take them round the temple and tie it somewhere in the temple complex. The significance of this ritual is that devotees will be cleansed of their sins and they can beget children. This temple attracts followers of both Vaishnavism (worshippers of Vishnu), and Saivism (worshippers of Siva), and is also being frequented by Jains and Buddists. The sculptures on the temples also depict the cultures of Jainism and Buddhism. A unique feature of the temple at Vemulawada is that it also houses a 400 year old mosque inside its premises. It is believed that the mosque was built as a tribute to a muslim devot.

Kaleshwaram
Mukteshwara Swamy Temple
This pictureque spot, surrounded by thick forests is located 130 Kms from Karimnagar, 32 Kms from Manthani and lies on the confluence of the River Pranahitha and the River Godavari. The ancient temple dedicated to Mukteshwara swamy is of special significance as two Shivalinga's are found on a single pedestal. Besides several temples situated here the one dedicated to Brahma is rather uncommon Dharmapuri Travel Information On the banks of River Godavari, 78 Kms from Karimnagar, is the 15th century temple town of Dharmapuri. According to the legend king Bali Verma performed the Dharma Devta Yagna. He wanted all his people to follow and live according to Dharma. Hence this village got its name as Dharmapuri. It was an ancient seat of learning languages, literature, dance and music. Among the prominent temples in the town are the 13th century Sri Lakshmi Narsimha Swamy temple, Sri Venkateshwara Swamy temple, Sri Ramallingeshwara Swamy temple where Shiva & Vishnu temples exist side by side. River Godavari adds to the scenic splendour.

Dharmapuri
Narasimhaswamy
Dharmapuri is situated at a distance of about 48kms. from Jagityal town and 51 Kms. from Peddapalle railway station on the Kazipet_Balharsha Section of the south Central Railway. Dharmapuri attained religious importance owing to the existence of the shrine dedicated to Narasimhaswamy, an incarnation of Lord Vishnu. Siva With Dakshinamurthy, Vinayaka and Sapitha Mathrukas carved on a single slab of stone and Mahishasuramardhani, the sixty pillared temple, Mahalakshmi temple and Akkapalle Rajanna temple are the other temples of importance that heighten the sancity of the places of tourist interest in the State and the kalyanotsavam of Lakshminarasimhaswamy celebrated during February-March attracts nearly a lakh of piligrims.

Nagunur Fort
This fort ramparts were once alive with the sounds of a bustling town and people of the Kakatiya Empire. The fort is testimony to the imperial powers of the Kakatiyas. It was one of the most important forts of the emerging Kakatiya empire and contains ruins of a cluster of Kalyana & Kakathiya temples. The pillars and galleries around the Shiva temple here are worth seeing. The most important temple in the complex is the Shiva temple which has three shrines. The main entrance to the temple is on the northern side and the three shrines face the other three directions. The beams of the temple have sculptured images of musicians playing on Mridangam and other instruments. Panels are carved with visuals of dancers in graceful poses. The village of Nagunur is just about 8 kms from Karimnagar Town. Manthani Travel Information Manthani, 70 Kms from Karimnagar is situated on the banks of river Godavari. This is a very ancient center of Vedic learning and even today there are many scholars well versed in Vedas & Sastras. Among several temples situated here the important ones are of Lord Saileshwara, Laxminarayana Swamy, Omkeshwara Swamy & Mahalaxmi. It is also a main centre for Jainism & Buddhism. Dhulikatta Travel Information 20 Kms from Karimnagar is Dhulikatta an important Buddhist spot visited by monks from all over the world. Many Buddhist stupas of the Satavahana period are found here. The 3 day Satavahana festival in conducted in the month of January every year.

Kondagattu
Hanuman Temple
Kondagattu Travel Information About 35Kms from Karimnagar is this breathtaking temple of Lord Anjaneya Swamy. Situated amidst hills, valleys & water springs Kondagattu is blessed by nature and very scenic. According to the folklore, the temple was constructed by a cowherd some 300 years ago. The present day temple has been built 160 years ago by Krishna Rao Deshmukh. It is believed that if a women offers puja for 40 days at this temple then she will be blessed with a child. Apart from the temple, the fort of Kondalaraya & Bojjapotana caves are worth seeing at Kondagattu. Raikal Travel Information Located 75Kms from Karimnagar the ancient temple of Kesavanatha Swamy is situated here. Built in the 11th century A. D. by the Kakatiyas the temple has beautiful sculptures. Another interesting temple is that of Panchamukhalingeshwara Swamy (Lord Shiva wit five faces) which is believed to be one of the only two existing, the other being at Kasi. Besides there is a temple of Bhimanna in whose honour an annual Jatra is held for 3 days during January - February. Molangoor Quilla 30 Kms from Karimnagar, strategically located on summit of a big isolated granite hill, this for was built by the Kakathiyas. The ruins of palaces, garrions, stables and other structures stand as mute witnesses to the valour and pride of the fort.

Shivaram Wildlife Sanctuary
Located 10 Kms Manthani, 80 Kms from Karimnagar & 50 Kms from Mancherial is the Shivaram wildlife sanctuary. This 37 sq.Kms riverine forest mixed with teak & terminalia is home to Marsh Crocodiles of river Godavari. It also harbours Panthers, Sloth Bears, Nilgari, Black Buck, Cheetal, Python & Langoor. The undulating natural terrain adds to the beauty of the sanctuary.

Kothakonda (Bheemadevarpalle)
This village is situated at a distance of 35kms from Huzurabad. As it surrounded on all sides by hills,the only means of convayance to the village is by bullock-cart.On a hillrock at the place,there are ruins of big fort with huge gateways bearing beatiful architecture resembling that of the Kakatiyas. There are five ponds on the top of the spacious hill.Of these, two are reported to contain water even under severe drought conditions.The temple of Veerabadraswamy at the foot of the Kalyanotsavam celebrated in honour of the deity for 10 days from Pushya Bahula Panchami attaccts about 50,000 pilgrims.

Elagandal Fort
It is situated on the banks of the Manair river amidst palm groves at a distance of 10kms from Karimnagar on the KamaReddy road. This place is historically important because 5 important dynamic sites ruled over this place. The antiquities of the place worth mentioning are 1.A fort on a hill.2.Brindavan tank on the outside of the eastern gateway of the fort by Zafar-ud-Doula in 1754 A.D. with minarets that oscillate when shaken and toms of the Muslim saints like syed Shah Munawar Quadri saheb, Doola Shah saheb, syed Maroof Saheb, Shah Talib Bismilla Saheb and Vali Hyder saheb. On the 11th and 12th days of Moharram, and annual Urs of these saint's is celebrated by the Muslims and Hindus alike with great reverence and people from far off places participate in it. Besides, there are temples of Nelakantha Swamy and Narasimha Swamy.

Ujjwala Park
It is situated on the banks of the Manair river amidst palm groves at a distance of 10kms from Karimnagar on the KamaReddy road. This place is historically important because 5 important dynamic sites ruled over this place. The antiquities of the place worth mentioning are 1.A fort on a hill.2.Brindavan tank on the outside of the eastern gateway of the fort by Zafar-ud-Doula in 1754 A.D. with minarets that oscillate when shaken and toms of the Muslim saints like syed Shah Munawar Quadri saheb, Doola Shah saheb, syed Maroof Saheb, Shah Talib Bismilla Saheb and Vali Hyder saheb. On the 11th and 12th days of Moharram, and annual Urs of these saint's is celebrated by the Muslims and Hindus alike with great reverence and people from far off places participate in it. Besides, there are temples of Nelakantha Swamy and Narasimha Swamy.

My Tour exploration (Eglaspur) published in Sunday Booklet of Andhrajyothy Daily on 17.7.2011

ట్రావెలోకం
ఎగ్లాస్‌పూర్ చరిత్ర వెంట ఒక రోజు

ఆంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో ఉన్న 22 వన్యమృగ సంరక్షణా కేంద్రాలలో శివారం వన్యమృగ సంరక్షణా కేంద్రం ఒకటి. ఇది గోదావరి నదికి రెండు వైపులా ఉన్న కరీంనగర్, ఆదిలాబాద్ జిల్లాలలో 37 చ.కి.మీ. వైశాల్యంలో విస్తరించి ఉంది. ఇక్కడ ఒక ప్రత్యేక రకం నీటి మొసళ్ళను సంరక్షిస్తున్నారు. పర్యావరణ చరిత్రపై పిహెచ్.డి. చేసిన నాకు ఎప్పటికైనా ఈ పర్యావరణ పరిరక్షక కేంద్రాన్ని చూడాలని కోరిక ఉండేది. ఈ కేంద్రపు పడమటి సరిహద్దు గ్రామమైన ఎగ్లాస్‌పూర్ గురించి మా అమ్మ చెప్పిన వివరాలు నాలో మరింత కుతూహలాన్ని రేకెత్తించాయి.

నేను జూన్ 16వ తేదీ ఉదయం 5 గంటలకు హైదరాబాద్‌లో గోదావరిఖని బస్సు ఎక్కి 11 గంటలకు రామగుండం దాటిన (220 కి.మీ) తరువాత 'బి పవర్‌హౌస్‌గడ్డ చౌరస్తా' దగ్గర దిగాను. అక్కడి నుండి ఆటోలో 10 కి.మీ. ప్రయాణించి ఎగ్లాస్‌పూర్ చేరుకున్నాను. ఎగ్లాస్‌పూర్ ఒక చారిత్రక గ్రామం. ఇక్కడ కనిపిస్తున్న రాతియుగం, బౌద్ధయుగం, శైవయుగం నాటి చారిత్రక ఆనవాళ్ళు ఈ ఊరి మొదటి పేరు 'ఎహువలసపురం' అయ్యుంటుంది అనడానికి ఆధారమిస్తున్నాయి. ఎహువల ఛాంతమూలుడు అనే ఇక్ష్వాకురాజు నాగార్జునసాగర్ ప్రాంతంలోని విజయపురి రాజధానిగా తెలుగుదేశాన్ని కీ.శ. 300ల ప్రాంతంలో పరిపాలించాడు.

ఇక్ష్వాకు పాలక ప్రాంతం ఖమ్మం జిల్లా వరకు ఉండేదని ఇటీవల ఫణిగిరి బౌద్ధ క్షేత్రంలో తవ్వకాలు జరిపే వరకు తెలియదు. ఖమ్మం జిల్లా కరీంనగర్ జిల్లాకు తూర్పు సరిహద్దు. ఎగ్లాస్‌పూర్ కరీంనగర్ జిల్లా తూర్పు ప్రాంతంలోనే ఉంది. అయితే కుతుబ్‌షాహీ సుల్తానులు తెలుగు దేశాన్ని (గోల్కొండ రాజ్యాన్ని) పరిపాలించిన కాలంలో ఎక్లాస్‌ఖాన్ అని ఒక అధికారి ఉండేవాడు. ఎగ్లాస్‌పూర్‌లో ఆ కాలపు కచేరీ కూడా ఉంది కాబట్టి అతడు ఈ ఊరిని తన పేర పొంది ఉండవచ్చు. ఇదే ఊరిలో నిజాం కాలం నాటి ఫారెస్ట్ గెస్ట్‌హౌస్ కూడా ఉండేది. ఇప్పటికీ ఆంధ్రప్రదేశ్ అటవీ, పర్యాటక శాఖల వారు తమ మ్యాపులు, ఇన్ఫర్మేషన్ బ్రోచర్లలో ఎగ్లాస్‌పూర్‌లో ఫారెస్ట్ గెస్ట్‌హౌస్ ఉందనే చూపుతున్నారు. కాని నిజానికి అది ఇప్పుడు లేదు.

ఏనుగుకండి
ఎగ్లాస్‌పూర్‌కు మూడు పక్కలా గుట్టలు, అడవులు ఉండగా, ఉత్తరాన నాలుగు కిలోమీటర్ల దూరంలో గోదావరి నది ప్రవహిస్తున్నది. ఊరికి దక్షిణం వైపు నడుస్తుండగా మనకు ఎన్నో ఎత్తయిన పచ్చని గుట్టల వరుసలు కన్పిస్తాయి. ఆ గుట్టల్లో ప్రధానమైనవి నల్లగట్టు, పొల్లగట్టు, కొసగట్టు, బొల్లిగుండ్లు, చాపరేళ్ళ గండి. నల్లగట్టు ఎగ్లాస్‌పూర్‌కు, పుట్నూరుకు మధ్య సరిహద్దు. ఈ నల్లగట్టు, బొలిగుండ్లు కలిసే ప్రదేశం ఇరుకుగా ఉంటుంది.

ఆ రెండు ఊర్ల మధ్య రాకపోకలు, రవాణా జరగడానికి సుమారు వేయేండ్ల కింద ఒక రాజు ఆ ఇరుకు ప్రదేశాన్ని సుమారు ఫర్లాంగు పొడవున రెండు గజాల వెడల్పుతో తొలిపించాడు. దాంతో గోదావరి నదిపై వారు జరిపే వస్తు వ్యాపార వాణిజ్య కార్యకలాపాలు సులభతరమయ్యాయి. ఆ కండి దాటిన ఫర్లాంగు దూరంలోనే పాలవాగు, పెద్దవాగు ప్రవహిస్తున్నాయి. అవి మరో వాగులో 'సంగమించి' చివరగా గోదావరిలో కలుస్తుండడం చూస్తే ఆ ప్రాంతంలో పూర్వం వ్యాపార సౌలభ్యం కొరకే ఆ కండి తొలిపించబడింది అనిపిస్తుంది.
కండి అంటే కనుమ. ఇది ఉత్తర దక్షిణంగా సాగుతుంది. కండి మార్గంలో ఉన్న ఒక పెద్ద బండ అంచున నాలుగు అడుగుల పొడవు, మూడు అడుగుల ఎత్తు కొలతలతో దంతాలు గల ఒక ఏనుగు కుడి కాలు ఎత్తి దక్షిణం వైపు నడుస్తున్నట్లుగా తొలచబడింది. ఆ ఏనుగుపైన ఒకరు కూర్చున్నట్లుగా ఉంది. ఆ చిత్రం రాజుదో, రాణిదో, మరెవరిదో తెలియదు. శాసనాలుండకపోతాయా అని చుట్టుప్రక్కల ఒకటికి నాలుగుసార్లు వెదికాను. నా ప్రయత్నం ఫలించింది. ఒక శాసనం కనిపించింది.

శాసనం ఏనుగుకు వెనుకవైపున మూడు అడుగుల దూరంలో బాగా పాకురుపట్టి కనిపించకుండా ఉంది. కొద్దిగా శుద్ధి చేశాక అర్థమైంది. అది ఒక తెలుగు శాసనం. మూడు గజాల పొడవు, అడుగు వెడల్పుతో మూడు వరుసల్లో రాయబడి ఉంది. పాలియోగ్రఫీ (ప్రాచీన వ్రాతలకు సంబంధించిన శాస్త్రం) ప్రకారం ఆ శాసనం సుమారు పదవ శతాబ్దానికి చెందినదై ఉండవచ్చు. ఆ శాసనాన్ని గురించి ఆర్కియాలజీ డిపార్టుమెంటు వారికి తెలియజేస్తే దాని ఉద్దేశం మనకు స్పష్టంగా తెలియొచ్చు. అలాంటి శాసనాన్ని కనిపెట్టడం నా అదృష్టం. ఏనుగుకండి గుండా ప్రయాణించేవారు తమకు సంతానం కలగాలని, ఆరోగ్యంగా ఉండాలని ఏనుగు తొండం మీద నూనె పోసేవారట. ఆ నూనె మరకలు కన్పిస్తున్నాయి.

బోగందాని గుడి!
ఏనుగుకండికి తూర్పున కొద్దిదూరంలో నల్లగట్టు మీద బోగందాని గుడిగా చెప్పబడుతున్న గుహ ఉంది. ఆ గుహను ఒకప్పుడు ఆవాసంగా వాడారు అనడానికి నిదర్శనంగా అందులో గోడ కట్టడాలు కన్పిస్తున్నాయి. ఆ గుహలో సుమారు ముప్పై నలభై మంది కూర్చొని విశ్రాంతి తీసుకోవచ్చు. గుహ దగ్గర ఒక రోలు కూడా కనిపించింది. ఆ గుహ ఒకప్పటి నివాస ప్రాంతం అనడానికి ఇది కూడా నిదర్శనంగా నిలుస్తుంది. క్రీస్తుకు పూర్వం రెండు, మూడు శతాబ్దాలు, క్రీస్తు తర్వాత రెండు, మూడు శతాబ్దాలు తెలుగు దేశంలో బౌద్ధమతం బాగా వ్యాప్తిలో ఉండేదనేది చారిత్రక సత్యం. బౌద్ధ సన్యాసులు ఎండాకాలం, చలి కాలాల్లో గ్రామాలు, పట్టణాల్లో మత ప్రచారం చేసి వర్షాకాలంలో గుహల్లో తలదాచుకునేవారు.

మొదట్లో బౌద్ధ ఆరామ విహారాల్లోకి స్త్రీలకు ప్రవేశం ఉండేది కాదు. క్రమంగా క్రీ.శ. 6,7 శతాబ్దాల నుండి బౌద్ధ మతంలో వజ్రయాన శాఖ బయలుదేరి అందులో మద్యమాంసాలతో పాటు మగువలకు కూడా ప్రవేశం కల్పించబడింది. తదనంతరం బౌద్ధ ఆరామాల్లో లైంగిక కార్యకలాపాలు ఎక్కువై అవి ప్రజాదరణను కోల్పోయాయి. అలాంటి ఆవాసాలు బొంకుల దిబ్బలుగా, లంజల దిబ్బలుగా పేరుబడసాయి. అలాంటి పరిణామానికి గురైనదే ఈ ఎగ్లాస్‌పూర్ బౌద్ధ స్థావరం (బోగందాని గుడి) కూడా. మొదట అది పవిత్రమైనదే (గుడి) అయినా కూడా కాలక్రమంలో అందులో బోగం (లైంగిక) కార్యక్రమాలు జరగడం వల్ల అది బోగందాని గుడి అనే వింత పేరును సంతరించుకుంది. ఎగ్లాస్‌పూర్‌కు దగ్గర్లోని 'లంజమడుగు' ప్రాంత చరిత్ర కూడా ఇలాంటిదే కావడం గమనార్హం.

నీటి బండలు
బోగందాని గుడికి వంద అడుగుల దూరంలో తూర్పున ఒక బోరు ఎక్కి సగం దిగినాక 'గద్దవాలు' అనే ప్రదేశంలో 'నీటిబండ' ఉంది. అది ఒక రాతి గుండంలా ఉంది. దానిలో ఎంతో లోతైన నీరు ఉంది. ఒక పొడవాటి కట్టెను దించినా దాని అడుగు అందలేదు. అక్కడి ప్రజలు అతిశయోక్తిగా అందులో ఏడు మంచాల నులకకు రాయి కట్టివేసినా అడుగు అందదని చెప్తారు. ఆ గుండంపైకి ఒక రాయి పైకప్పుగా ఉంది. ఆ గుండం పరిసరాల్లో సుమారు అరడజను ఆవాసయోగ్యమైన గుహలున్నాయి. నీటిబండకు ఎదురుగా పడమటి దిక్కున ఉన్న బొల్లిగుండ్ల గుట్టపై మరో అరడజను గుహలున్నాయి.

ఇంకొంచెం పడమటి దిక్కున చాపరేళ్ళ గండి దాటాక 'కుక్కమూతి రాళ్ళ' మధ్య మరో నీటి దొన ఉంది. ఆ రెండు నీటి దొనల్లో ఎండాకాలంలో కూడా నీళ్ళుంటాయి. కుక్కమూతి రాళ్ళ దగ్గర గల పెద్ద దొనలో 'అంబటి మల్లన్న' అనే దేవుడు (శివుడు) పూజలందుకుంటున్నాడు. అయితే మల్లన్న గుడి ముందున్న 'పెయ్యకండి'లోని పెయ్య (లేగదూడ) కాళ్ళ డెక్కల గుర్తులు, ఏనుగుకండిలోని ఏనుగు గుర్తులు ఇక్కడికి పడమరన 20 కి.మీల దూరంలో ఉన్న కోటిలింగాల రాజుల (గోబద, సమగోప, సాతవాహన) నాణేల మీద కూడా ఉన్నాయి. వాటి మధ్య ఉన్న పోలిక ఏనుగుకండి, పెయ్యకండిల చరిత్రను క్రీస్తు పూర్వపు కాలానికి తీసుకెళ్ళింది.

పీరీల దొనలో అడవి పందులు
ఏనుగుకండికి పడమరగా ఉన్న బొల్లిగుండ్ల గుట్టను ఎక్కిన తరువాత శిఖరాన్ని ఎక్కక ముందే పడమర వైపుకి తిరిగితే కనిపించేది పీరీల దొన. దాని ముందు కనిపించేది పీరీల గుండం. తెలుగు దేశాన్ని కుతుబ్‌షాహీలు, వారి తరువాత నిజాంలు పరిపాలించిన (15-20 శతాబ్దాల) కాలంలో పీరీల పండుగ సమయంలో ఇక్కడ ముస్లింలు, హిందువులు పీరీలను నిలిపేవారట. ఆ దొన లోతుగాను, పొడవుగాను, చీకటిగాను ఉంది. అందులోకి దేవుడు ఆవహించిన (శిగం తూలే) మనిషి వెళ్ళి పీరీలను బయటికి తీసుకువచ్చేవాడట. ఆ దొన పైన రాతిబండకు నాగులు, బైరాగులు వంటి అస్పష్టమైన విగ్రహాలున్నాయి. రాతియుగపు చిత్రాలు కూడా గోచరిస్తున్నాయి. స్పష్టంగా తెలుసుకుందామని ఆ దొన దగ్గరికి వెళ్ళేసరికి పొలోమని ఐదారు అడవి పందులు బయటికి వచ్చి పొదల్లోకి పారిపోయాయి.

ప్రకృతి రమణీయత
పీరీల దొన నుండి మేము బొల్లిగుండ్ల శిఖరమెక్కాం. అక్కడి నుంచి చూస్తే ప్రపంచమంతా మన ముందే ఉందనిపించింది. ఆ శిఖరం భూమికి సుమారు 300 మీటర్ల ఎత్తులో ఉంటుంది. అక్కడి నుంచి ఉత్తరం వైపు చూస్తే గలగలా పారుతున్న గోదావరి, మిగతా మూడుపక్కలా ఎత్తయిన గుట్టల వరుసలతో కూడిన పచ్చని అడవులు, లోయలు, వాగులు, కొండల్లో ఏకాంతంగా కనిపించే తెల్లని గుడి (అంబటి మల్లన్న దేవాలయం) ఉన్నాయి. గురజాడ అప్పారావుగారి కన్యక వెళ్ళింది ఈ గుడికేనేమో అనిపిస్తుంది.
ప్రకృతి ప్రేమికులను, అడ్వెంచర్ పర్యాటకులను, పరిశోధకులను తప్పకుండా అలరించే ప్రదేశం ఎగ్లాస్‌పూర్ ఏనుగుకండి ప్రాంతం.

- డా. ద్యావనపల్లి సత్యనారాయణ
94406 87250

My Tour to ''Loddi'' published in Sunday Booklet of Sakshi Daily on 28.8.2011

నల్లమల అడవుల్లో ఒక వింత ‘లొద్ది’

హిమాలయ పర్వతాల తర్వాత దక్షిణ భారతీయులు పవిత్రంగా భావించే కొండలు నల్లమలలు. నల్లమల అంటేనే పవిత్రమైన కొండలు అని భాషావేత్తలు పద వ్యుత్పత్తి చెప్పారు (నల్ల=పవిత్రమైన, మల=కొండ). ఈ కొండలు, అడవులు తెలంగాణ, ఆంధ్ర, రాయలసీమ ప్రాంతాల్లోని అయిదు జిల్లాల్లో 3,568 చ.కి.మీ. మేర విస్తరించాయి. ఇవి దేశంలో రెండవ పెద్ద అడవులు. ఇంతటి ప్రాధాన్యం గల ఈ అడవుల్లో మహబూబ్‌నగర్ జిల్లాలోని అమ్రాబాద్ గుట్టల్లో ఒక వింత లోయ ఉంది. దాన్ని స్థానికులు ‘లొద్ది’ అని, ‘గుండం’ అని, ఆ ప్రాంతాన్ని ‘నీలగిరి’ అని పిలుస్తారు. ఆ గిరి సముద్ర మట్టానికి 914 మీటర్ల ఎత్తున ఉండటం వల్ల అక్కడ చల్లగా ఉంటుంది. ఎత్తయిన గుట్టలు, అడవులు, సమీపంలోని కృష్ణానది, జలపాతాలు, నీటి గుండాలు... ఆ ప్రాంతానికి మరింత శోభను చేకూరుస్తాయి. లోయలోకి ట్రెక్కింగ్: లొద్ది అనే ఈ ప్రదేశం హైదరాబాద్‌కి 145 కిలోమీటర్ల దూరంలో, శ్రీశైలానికి 60 కిలోమీటర్ల దూరంలో హైదరాబాద్-శ్రీశైలం హైవేలో ఉంది. హైదరాబాద్ నుంచి వెళ్లేటపుడు ‘నేచర్ ట్రెక్’ అనే బోర్డు కనిపించగానే, అక్కడి నుండి కుడివైపుకి సాగిపోవాలి. ఆ మలుపును ‘పులి మడత’ అంటారు. అలా ఒక పావు కిలోమీటరు నడవగానే ఒక కిలోమీటరు లోతైన లోయ కనిపిస్తుంది. గుండె నిబ్బరం లేనివారికి ఆ లోయని చూసి కళ్లు తిరుగుతాయి కూడా. అయితే అడ్వెంచర్ ట్రెక్కింగ్, నేచర్ వాక్ ఇష్టపడేవారికి ఆ లోయ మార్గం ఉత్సాహాన్ని రేకెత్తిస్తుంది. మేము వెళ్లినరోజు ఏకాదశి. ప్రతి యేటా ఆ పండుగ రోజు అక్కడ జాతర జరుగుతుంది. అడవిమార్గం గుండా ఒక ఫర్లాంగు దక్షిణం వైపు వెళ్లి, పడమర వైపుకి తిరిగి లోయలోకి దిగాలి. అలా అరగంట తర్వాత లోయ అడుగు భాగానికి చేరుకున్నాం. అక్కడి ధారవాగు ఒడ్డున నిలబడి పరిసరాలను చూస్తే, ఒక ఎత్తయిన కొండ అడుగున ఉన్న అనుభూతి కలిగింది. ధారవాగు నుండి తూర్పు వైపుకి తిరగగానే ఓ గుహ కనిపిస్తుంది. కిలోమీటరు ఎత్తయిన గుట్ట నుండి గొడుగులాగా ఒక దరి పడమటి వైపుకి పొడుచుకొచ్చి ఉంటుంది. ఆ దరి కింద సుమారు రెండు వేల మంది మసలవచ్చు. దాని ముందర విశాలమైన గుండం ఉంది. కొంతకాలం క్రితం వరకు ఆ గుండంలోకి వంద మీటర్ల ఎత్తు నుండి ఒక జలపాతం దుమికేది. కాని ఇప్పుడు ఆ జలపాతపు నీటిని స్థానికులు చెరువుల్లోకి మళ్లించుకుపోవడంతో అదృశ్యమైంది. గుండం ఒక పెద్ద బండరాయి మీద ఏర్పడటంతో వందలమంది అందులో స్నానం చేస్తున్నా నీరు మాత్రం మురికి కావడం లేదు. మల్లికార్జున లింగం గుండం నుండి ఉత్తరం వైపు సాగితే మల్లికార్జున ఆలయం ఉంటుంది. ప్రాచీన ఆలయం శిథిలం కాగా, ఆ ఇటుకలతోనే ‘ఎల్’ ఆకారంలో దక్షిణం, తూర్పు వైపు రెండు గోడలు కట్టారు. మల్లికార్జున లింగం పడమర వైపు చూస్తుండగా, దాని ఎదురుగా నంది విగ్రహం ఉంది. సమీపంలో కొద్దిగా తల చెదిరిన వినాయక విగ్రహం ఉంది. భక్తులు కొబ్బరికాయలు కొడుతుండటంతో ఆ ప్రాంతమంతా చిత్తడిగా తయారవుతోంది. మల్లికార్జున దేవుణ్ణి త్వరగా చేరడానికి వీలుగా అచ్చంపేట పట్టణ ప్రముఖులు 1953లో రైలు పట్టాలతో చేసిన 20 మెట్ల నిచ్చెనను గుట్ట నుండి గుహలోకి వేశారు. కాని అది కాస్త ప్రమాదకరంగా కనిపిస్తుంది. గుహలో గుహ భక్తులంతా లింగస్వామిని దర్శించుకుని వెనుదిరిగి వెళ్తున్నారు. కాని మేం ప్రకృతిని కొద్దిసేపు ఆస్వాదిద్దామని చుట్టూ చూస్తుంటే, ఉత్తరాన మరో గుహ కనిపించింది. గుహ చీకటిగా ఉంది. సెల్‌ఫోన్ లైట్లు ఆన్ చేసుకుని ముందుకి నడిచాం. గుహ అర్ధ చంద్రాకారంలో ఈశాన్యం నుంచి ఆగ్నేయం వైపుకి తిరిగింది. అక్కడ మరో శివలింగం ఉండటం చూసి ఆశ్చర్యపోయాం. చారిత్రక ప్రశస్తి ఈ ‘లొద్ది’ గుహ ఎంతో పురాతనమైన దనడానికి నిదర్శనంగా త్రిభుజాకారంలో ఉన్న రాతిముక్క ఒకటి దేవుడికి సమీపంలోనే ఉంది. దానిమీది జీవావశేషాలను బ్రహ్మరాత అంటున్నారు. తొట్టతొలి మానవులు సుమారు 5 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం ఇక్కడి గుహల్లో, అడవుల్లో తలదాచుకున్నారని తెలియజేసే ఆనవాళ్లయిన వారి రాతి పనిముట్లు, ఈ గుహ చుట్టుపక్కల పదేసి ప్రాంతాల్లో లభించాయి. అటువంటి పనిముట్లను ఇటీవల తెలుగు విశ్వవిద్యాలయం శ్రీశైలం కేంద్రం వారు కూడా సేకరించారు. లొద్దికి తూర్పున కొన్ని కిలోమీటర్ల దూరంలో 5 కి.మీ.ల పొడవు, వెడల్పులతో ‘చంద్రగుప్తి’ పట్టణ శిథిలాలున్నాయి. కొందరు చరిత్రకారుల ప్రకారం ఇది, మౌర్య చక్రవర్తి చంద్రగుప్తుని కాలానిది (క్రీ.పూ.300). మరికొందరి ప్రకారం రెండవ చంద్రగుప్తుని కాలానిదని (క్రీ.శ.400), శ్రీశైలఖండం, పండితారాధ్య చరిత్ర, శ్రీ పర్వత పురాణం మొదలైన గ్రంథాల్లో వివరించబడిన ‘గుప్త మల్లికార్జున క్షేత్రం’ ఇదేనని భావిస్తున్నారు. ఇక్కడికి 15 కి.మీ.ల దూరంలో ఉన్న శ్రీశైల ఉత్తర ద్వార క్షేత్రమైన ఉమామహేశ్వర దేవాలయానికి ఈశాన్యంలో 3 కి.మీ.ల దూరంలో గల అడవుల్లో ‘గుప్త మహేశ్వరాలయం’ ఉంది. లొద్దిలోని లోపలి గుహలో లింగానికి, గుప్త మహేశ్వరాలయంలోని లింగానికి పోలికలున్నాయి. రెండూ చతురస్రాకార పానవట్టంలో ఉన్నాయి. రెంటికీ ఊర్ధ్వ పుండ్రాలు (నిలువు నామాలు- మధ్యది ఎత్తుగా) ఉన్నాయి. కృష్ణానది ఎడమ ఒడ్డున గల మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా దక్షిణ ప్రాంతంపైన విశేష పరిశోధన (తవ్వకాలు) చేసిన ఐ.కె.శర్మ, డి.ఎల్.ఎన్.శాస్త్రి తదితర చరిత్రకారులు ఈ ప్రాంతంలో మలి శాతవాహనుల కాలం (క్రీ.శ.1, 2 శతాబ్దాలు) నాటికే అదే కృష్ణాతీరం వెంట ఇటుకలతో నిర్మించిన శివాలయాలు వెలిశాయని నిర్ధారించారు. ఇక్కడి మల్లికార్జునాలయం కూడా ప్రాచీన ఇటుకలతో నిర్మించినదే. లొద్దివైపు ప్రారంభమయ్యే దారి మధ్యలో కూడా ప్రాచీన ఇటుక నిర్మాణాలున్నాయి. క్రీస్తు శకారంభ కాలం నాటి శివలింగాలు పురుష లింగాలను పోలి ఎత్తుగా ఉండేవి. ఇలాంటి లింగాలే మనకు చిత్తూరు జిల్లాలోని గుడిమల్లంలో, విశాఖ జిల్లాలోని శంకరం దగ్గర కనిపిస్తాయి. అలాంటి ఎత్తయిన లింగమే, ఇక్కడి గుహలోని గుహలో ఉంది. రెండువేల ఏళ్లనాటి నంది విగ్రహాన్ని ఐ.కె.శర్మ అమరావతిలో గుర్తించారు. అలాంటి మెత్తని సున్నపు రాతితో మలిచిన నంది విగ్రహమే లొద్దిలో ఉంది, గుప్త మహేశ్వరంలో కూడా ఉంది. అలాగే రాతితో మలిచిన తొట్లు కూడా ఈ రెండు ప్రదేశాల్లో ఉన్నాయి. ఇలాంటి రాతి తొట్టి తిరుమల తిరుపతి మ్యూజియం ఆవరణలో ఉండటం గమనార్హం. ఇక్కడికి సమీపంలోని సలేశ్వరం ఆలయం ముందరి గోడపై ‘సర్వేశ్వరం’ అని రాసి ఉంది కనుక ‘శ్రీ పర్వత పురాణం’లో పేర్కొనబడిన ‘పుష్కర తీర్థం’ లొద్దిలోని గుండమే. ఇక్కడి గుండంలోని బండపై పడే వాటర్ ఫాల్స్ కింద నిలబడినప్పుడు, ఆ నిలబడినవారు పాపాత్ములైతే, ఆ జలధారలు పక్కకి తొలగిపోతాయని ఆ పురాణంలోని ఓ పద్యంలో చెప్పబడింది. ఇలాంటి వింతైన సన్నివేశాన్ని మనం ఈ మధ్యనే బద్రీనాథ్ సినిమాలో చూశాం. అంతటి పవిత్రత, ప్రకృతి సౌందర్యం కలిగిన ప్రదేశం కనుకనే ఏటా లొద్దికి వచ్చే భక్తుల సంఖ్య వేలల్లో పెరుగుతోంది. పరమశివుని భక్తులు, సాహస పర్యాటకులు, ప్రకృతి ప్రేమికులు, పరిశోధకులు తప్పకుండా దర్శించవలసిన స్థలం ‘లొద్ది’. డా॥ద్యావనపల్లి సత్యనారాయణ హైదరాబాద్

My Loddi Tour published in Sakshi daily on 28-8-2011

Friends, plz see My Loddi Tour published in Sakshi daily on 28-8-2011

Salesvaram

pl see my exploratory article on eco tour published in andhrajyothy.com/sunday

ట్రావెలోకం
ఒక దివ్య చారిత్రక ప్రకృతి.. సలేశ్వరం

సాధారణంగా ఒక టూర్‌లో దేవాలయాలను గాని, చారిత్రక ప్రదేశాలను గాని, ప్రకృతి రమణీయ ప్రదేశాలను గాని ఏదో ఒకటే చూస్తాం. కాని ఇవన్నీ ఒకే చోట అందుబాటులో ఉండే అరుదైన ప్రదేశాల్లో ఒకటి మన రాష్ట్రంలోనే మహబూబ్‌నగర్ జిల్లా నల్లమల అడవుల్లో ఉంది. పేరు సలేశ్వరం. హైదరాబాద్ నుండి శ్రీశైలం వెళ్ళేమార్గంలో 150 కిలోమీటర్ల మైలు రాయి దగ్గర ఫరహాబాద్ గేటు ఉంటుంది. అక్కడి నుండి 32 కి.మీ. దట్టమైన అడవుల్లోకి ఫారెస్ట్ డిపార్ట్‌మెంట్‌వారి అనుమతితో వెళ్లొచ్చు. 10 కి.మీ. వెళ్ళగానే రోడ్డుకు ఎడమ పక్కన నిజాం కాలపు శిథిల భవనాలు కనిపిస్తాయి.

నిజాం రాజు అక్కడి ప్రకృతి అందాలకు, చల్లదనానికి ముగ్దుడై వందేళ్ళకు ముందే అక్కడ వేసవి విడిదిని నిర్మించుకొన్నాడు. అందుకే ఆ ప్రదేశానికి ఫరహాబాద్, అంటే అందమైన ప్రదేశం అని పేరొచ్చింది. అంతకు ముందు దాని పేరు పుల్లచెలిమల (పులుల చెలిమలు). ఆ ప్రాంతంలో పులులు ఎక్కువగా సంచరిస్తాయి కాబట్టి కేంద్ర ప్రభుత్వం 1973లో 'ప్రాజెక్ట్ టైగర్' పేరిట పులుల సంరక్షణా కేంద్రాన్ని ఏర్పాటు చేసింది. ఇది మన దేశంలోనే అతిపెద్ద పులుల సంరక్షణా కేంద్రం. 'టైగర్ సఫారీ' పేరిట ఫారెస్ట్ డిపార్ట్‌మెంట్ వారు నల్లమల అడవుల్లో స్వేచ్ఛగా తిరుగాడే జంతువులను, పులులను చూపిస్తారు.

నిజాం విడిది (రాంపూర్ చెంచుపెంట) చౌరస్తా నుంచి ఎడమకు తిరిగి 22 కి.మీ. వెళ్ళిన తర్వాత సలేశ్వరం బేస్‌క్యాంప్ వస్తుంది. అక్కడ వాహనాలు ఆపుకోవాలి. అక్కడనుండి సలేశ్వరం అనే జలధార (వాటర్‌ఫాల్స్)ను చేరుకోవడానికి 2 కి.మీ నడవాలి. రెండు పొడవైన, ఎత్తైన గుట్టలు ఒకదానికొకటి సమాంతరంగా ఉత్తర దక్షిణాలుగా ఉన్నాయక్కడ. ఆ గుట్టల మధ్య ఒక లోతైన లోయ (సుమారు అర కి.మీ.)లోకి ఈ జలధార దుముకుతుంది. తూర్పువైపున్న గుట్టను అమాంతంగా అర కిలోమీటరు దిగి (పశ్చిమం వైపుకి) తరువాత దక్షిణం వైపుకి తిరిగి పశ్చిమపు గుట్టపైన కిలోమీటరు దూరం నడవాలి. ఆ గుట్ట కొసను చేరుకొన్నాక మళ్ళీ ఉత్తరం వైపు తిరిగి గుట్టల మధ్య లోయలోకి దిగాలి. అలా దిగేటప్పుడు మనలని ఎన్నో గుహలు, గుట్ట పొరల్లోంచి రాలి పడుతున్న సన్నని జలధారలు అలరిస్తాయి.

సలేశ్వరం జలధార: కుండం ఒక ఫర్లాంగు దూరంలో ఉందనగా లోయ అడుగు భాగానికి చేరుకుంటాం. అక్కడి నుండి కుండం నుండి పారే నీటి ప్రవాహం వెంట రెండు గుట్టల మధ్య గల ఇరుకైన లోయలో జాగ్రత్తగా నడవాలి. ఒకచోటయితే కేవలం బెత్తెడు దారి మీద నుంచి నడవాల్సి ఉంటుంది. అక్కడ జారితే భక్తుడు శివైక్యం చెందవలసిందే. కుండం (గుండం) చేరిన తరువాత అత్యంత అద్భుతమైన దృశ్యం మనకు దర్శనమిస్తుంది. కొన్ని వందల అడుగుల ఎత్తు నుంచి జలధార కుండంలోకి దుముకుతుంది. కుండం దగ్గర నిలబడి పూర్తిగా తల ఎత్తి పైకి చూస్తే రెండు గుట్టలు ఒక నిజమైన పెద్ద కుండగా ఏర్పడినట్లు, ఆ కుండ మూతి నుండి ఆకాశం, సూర్యకిరణాలు లీలగా కనిపిస్తున్నట్లు తోస్తుంది.

జలధార కింద నేను, నా మిత్రుడు రామారావు స్నానం చేశాం. ఆ నీటి చల్లదనానికి ఒళ్ళు పులకించిపోయింది. దోసిళ్ళతో కడుపు నిండా నీళ్ళు తాగాం. ఎన్నో అరణ్య మూలికల సారంతో కూడిన ఆ నీటిని తాగడం వల్లనేమో ఆ రోజంతా మాకు ఆకలే కాలేదు. జలధార కింద కుండం, కుండం ఒడ్డుపైన తూర్పు ముఖం చేసుకొని రెండు గుహలు ఒకదానిపై ఒకటి ఉన్నాయి. పై గుహనే ముందు చేరుకోవచ్చు. ఆ గుహలోనే ప్రధాన దైవమైన లింగమయ్య స్వామి లింగం ఉంది. ఆ స్వామికి స్థానిక చెంచులే పూజారులుగా వ్యవహరిస్తున్నారు. స్వామికి కొబ్బరికాయ కొట్టి దండం పెట్టుకొని కొద్దిగా దక్షిణంగా నడిచి కింది గుహలోకి వెళ్ళాం. ఈ గుహలో కూడా శివలింగమే ఉంది. గుడి ముందు మాత్రం వీరభద్రుడు, గంగమ్మ విగ్రహాలు ఉన్నాయి.

జాతర ప్రత్యేకత

సలేశ్వరం జాతర సంవత్సరానికొకసారి చైత్ర పౌర్ణమికి రెండు రోజులు ముందు, రెండు రోజులు వెనుక మొత్తం ఐదు రోజులు జరుగుతుంది. ఈ జాతర ఎండాకాలంలో అడవిలో జరుగుతుంది కాబట్టి కొంతమంది దాతలు ఉచిత భోజన వసతి, నీరు, ప్రాథమిక ఆరోగ్య సేవలను అందిస్తున్నారు. స్థానికులు కొందరు అరుదైన వనమూలికలను తక్కువ ధరలకే అమ్ముతున్నారు. భక్తులు దారి పొడవునా 'అత్తన్నం అత్తన్నం లింగమయ్యో', 'పోతున్నం పోతున్నం లింగమయ్యో' అని అరుస్తూ నడుస్తుంటారు.

చారిత్రక ఆనవాళ్లు

నాగార్జునకొండలో బయటపడిన ఇక్ష్వాకుల నాటి (క్రీ.శ. 220 - క్రీ.శ. 360) శాసనాలలో 'చుళ ధమ్మగిరి' గురించిన ప్రస్తావన ఉంది. ఆ గిరిపై ఆనాడు శ్రీలంక నుంచి వచ్చిన బౌద్ధ భిక్షువుల కోసం ఆరామాలు, విహారాలు కట్టించారట. ఆ చుళ ధమ్మగిరి ఈ సలేశ్వరమేనేమోననిపిస్తుంది. కారణం అక్కడ ఇక్ష్వాకుల కాలపు కట్టడాలున్నాయి. లింగమయ్య గుడి గోడల ఇటుకల పరిమాణం 16" x 10" x 3" (పొడవు x వెడల్పు x ఎత్తు) అంగుళాలుగా ఉంది. ఇలాంటి ఇటుకల వాడకం ఇక్ష్వాకుల కాలంలోనే ఉండేది. 'చుళ' తెలుగులో 'సుల' అవుతుంది కాబట్టి బౌద్ధ క్షేత్రం శైవక్షేత్రంగా మార్పు చెందాక సులేశ్వరం (లేదా శూలేశ్వరం) గాను, చివరిగా సలేశ్వరంగానూ మారి ఉంటుందనిపిస్తుంది.

ఇక్ష్వాకుల నిర్మాణాలకు అదనంగా విష్ణుకుండినుల (క్రీ.శ. 360-క్రీ.శ. 570) కాలపు నిర్మాణాలు కూడా ఉన్నాయి. వీరి ఇటుకల పరిమాణం 10" x 10" x 3" అంగుళాలుగా ఉంటుంది. దిగువ గుహలోని గర్భగుడి ముఖద్వారం పైన విష్ణుకుండినుల చిహ్నమగు 'పూలకుండి' శిలాఫలకం ఉంది. (అయితే అలాంటి కుండ శాతవాహనులకు, ఇక్ష్వాకులకు కూడా చిహ్నంగా ఉండేది.) ద్వారబంధంపై గడప మధ్యన గంగమ్మ విగ్రహం ఉంది. ద్వారం ముందర కుడి పక్కన సుమారు రెండున్నర అడుగుల ఎత్తుగల నల్లసరపు మీసాల వీరభద్రుని విగ్రహం నాలుగు చేతుల్లో నాలుగు ఆయుధాలతో ఉంది. కుడి చేతుల్లో గొడ్డలి, కత్తి, ఒక ఎడమ చేతిలో డమరుకం, మరో ఎడమ చేయి కిందికి వాలి ఒక ఆయుధాన్ని పట్టుకుని ఉంది.

వీరభద్రుని కింద కుడివైపున పబ్బతి పట్టుకున్న కిరీటం లేని వినాయకుని ప్రతిమ ఉండగా, ఎడమవైపున స్త్రీ మూర్తి (?) ఉంది. ద్వారానికి ఎడమ వైపున విడిగా రెండు గంగమ్మ విగ్రహాలు(?) ఉన్నాయి. ఇవే పాతవిగా తోస్తున్నాయి. ఆ విగ్రహాల ముందర ఒకనాటి స్థిర నివాసాన్ని సూచించే విసురు రాయి ఉంది. గుడికి ఎడమ వైపున గల రాతి గోడకి బ్రాహ్మీలిపిలో ఒక శాసనం చెక్కబడి ఉంది. కుడివైపున గల గోడమీద ఒక ప్రాచీన తెలుగు శాసనం ఉంది. ఈ రెండూ విష్ణుకుండినుల శాసనాలుగా తోస్తున్నాయి. వీటిని చరిత్రకారులు చదివితే విష్ణుకుండినుల జన్మస్థానాన్ని ఖచ్చితంగా నిర్ణయించవచ్చుననిపిస్తోంది.

'స్థల మహాత్మ్యం' అనే ఒక ప్రాచీన తెలుగు క్షేత్రమహాత్మ్య కావ్యంలో దీన్ని (సలేశ్వరం) రుద్ర కుండంగా, దీనికి ఈశాన్యాన గల మల్లెల తీర్థం అనే జలపాతాన్ని విష్ణుకుండంగా, పశ్చిమాన గల లొద్దిని (గుండం) బ్రహ్మకుండంగా పేర్కొన్నారు. విష్ణుకుండిన రాజులు ఈ ప్రాంతం నుంచి ఎదిగినారు కనుకనే ఈ ప్రాంతపు పేరు పెట్టుకొన్నారు. ఈ విషయాన్ని ప్రముఖ చరిత్రకారుడు బి.ఎన్. శాస్త్రి నిరూపించారు కూడా.

క్రీ.శ. పదమూడవ శతాబ్దాంత కాలం నాటి 'మల్లికార్జున పండితారాధ్య చరిత్ర'లో 'శ్రీ పర్వత క్షేత్ర మహాత్మ్యం'లో కూడా ఈ సలేశ్వర విశేషాలను పాల్కురికి సోమనాథుడు విశేషంగా వర్ణించాడు. 17వ శతాబ్దాంతంలో మహారాష్ట్రకు చెందిన ఛత్రపతి శివాజీ కూడా ఇక్కడ ఆశ్రయం పొందినట్లు స్థానిక చరిత్ర చెపుతోంది.

ప్రకృతి రమణీయత

భారతదేశంలోని అడవుల్లో నల్లమల అడవులు రెండవ పెద్ద అడవులుగా పేర్గాంచాయి. ఈ అడవులు హైదరాబాద్-శ్రీశైలం రహదారిలో 130 కి.మీ. తరువాత మన్ననూరులో ప్రారంభమవుతాయి. సముద్ర మట్టానికి సుమారు కి.మీ. ఎత్తున ఏర్పడడం వలన ఈ అటవీ ప్రదేశం చల్లగా ఉంటుంది. సలేశ్వరం దగ్గర్లోనే భూమి-గుట్టల సంగమ ప్రాంతం (వ్యూపాయింట్) ఉండటం వలన చల్లగాలులు వీస్తూ అలరిస్తాయి. ఇదే ప్రాంతంలో 'పులుల చెలిమలు' (పులులు నీరు తాగే కుంటలు) కూడా ఉండటం వలన గాలిలో చల్లదనం ఎక్కువ అవుతుంది. ఎత్తైన చెట్లు, కంక పొదలు, వాటిపైన రకరకాల పక్షులు, కోతులు మనల్ని దారిపొడవునా అలరిస్తాయి.

సలేశ్వరం లోయ సుమారు రెండు కి.మీ. పొడవుండి మనకు అమెరికాలోని గ్రాండ్ కాన్యన్‌ను గుర్తు చేస్తుంది. గ్రాండ్ కాన్యన్ అందాలను చాలామంది మెకనెస్‌గోల్డ్ సినిమాలో చూసి ఉంటారు. సలేశ్వరంలోని తూర్పు గుట్ట పొడవునా స్పష్టమైన దారులున్నాయి. అవి జంతువులు నీటికోసం వెళ్ళే మార్గాలని స్థానిక గిరిజనుడు చెప్పాడు. పడమటి గుట్టలో ఎన్నో గుహలున్నాయి. అవన్నీ ఒకప్పుడు ఆదిమ మానవులకు, ఆ తరువాత బౌద్ధ భిక్షువులకు, మునులకు, ఋషులకు స్థావరాలుగా ఉండేవని అక్కడి ఆధారాలే చెప్తున్నాయి. ఇప్పుడు కూడా ఆదిమ మానవుల ఆనవాళ్ళైన చెంచులు అక్కడ జీవిస్తున్నారు.

అడవిలో ట్రాఫిక్ జామ్

సలేశ్వరం జాతరకు ఇంతకు ముందు స్థానిక ప్రాంతాలవారే పోయేవారు. ఇప్పుడు సుదూర ప్రాంతాల నుండి కూడా పర్యాటకులు రావడంతో అక్కడ ట్రాఫిక్ పెరిగిపోయింది. ఈ సంవత్సరమైతే రికార్డు స్థాయిలో రెండు లక్షల మంది ఈ జాతరను వీక్షించారని ఫారెస్ట్ అధికారులు చెప్పారు. దాంతో లింగమయ్య దర్శనానికి పర్యాటకులు గంటల తరబడి క్యూలో నిల్చోవలసి వచ్చింది.

ఇంతకు ముందు తిరుపతి దర్శనానికే అలాంటి పరిస్థితి ఉండేది. అడవిలో ఎత్తైన చెట్ల మధ్య ఇరుకైన దారిలో వందలాది వాహనాలు వెళ్లాల్సివచ్చేసరికి ట్రాఫిక్ జామ్ ఏర్పడింది. ఈ వార్త టీవీల్లో కూడా వచ్చింది. ఏప్రిల్ 17న సలేశ్వరానికి వెళ్ళిన మాకు అడవి నుంచి బయటకు రావడానికి ఐదు గంటల సమయం పట్టింది. ఐతే అర్థరాత్రి అడవిలో పున్నమి వెన్నెల్లో గడపడం భలే ఆనందంగా అనిపించింది.
ప్రకృతి ప్రేమికులకు, పర్యాటకులకు, పరిశోధకులకు ఎంతగానో నచ్చే ప్రదేశం ఇది.

- డా. ద్యావనపల్లి సత్యనారాయణ
94406 87250